Diplomatik çevrelerden edinilen bilgilere göre, ABD Başkanı Donald Trump ile İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun bu hafta Washington’da gerçekleştirdiği son görüşmede, İran, Gazze ve genel olarak Orta Doğu konularında derin görüş ayrılıkları yaşandı; ancak bu farklılıklar kamuoyundan gizlendi.
Filistin Enformasyon Merkezi'nin haberine göre, her ne kadar iki liderin yaptığı açıklamalarda ortak bir dil varmış gibi görünse de, istihbarat raporları her iki tarafın da olası kazanımların kısa vadeli olacağının farkında olduğunu ortaya koyuyor.
İran konusuna gelince, iki liderin yaklaşımı belirgin şekilde farklı. Trump, diplomatik baskıyı önceleyerek İran’ın nükleer silah üretmesini engellemeyi hedefliyor. Tahran ise bu iddiaları sürekli reddediyor. Netanyahu ise askeri seçenekleri ön plana çıkararak İran’a daha sert bir yaklaşım benimsenmesini ve gerekirse rejimin tamamen yıkılmasını savunuyor. Netanyahu’ya yakın kaynaklar, bunun onun temel stratejik duruşu olduğunu ifade ediyor.
Öte yandan Netanyahu, bu hafta Norveç’te yeniden başlaması beklenen nükleer müzakereler öncesinde İran’a herhangi bir ekonomik veya siyasi taviz verilmesine kesinlikle karşı çıktı. İsrail Başbakanı, İran’ın nükleer ve füze altyapısının tamamen kaldırılmasını ve sıkı uluslararası denetime tabi tutulmasını içeren “Libya modeli”nin uygulanmasında ısrar ediyor.
Batılı diplomatlara göre İsrail’in asıl amacı müzakere masasında çözüm bulmak değil, İran rejimini devirmek. Trump ise bu yaklaşımın doğurabileceği askeri ve ekonomik yükleri göz önünde bulundurarak bu yolu sonuna kadar sürdürmekte isteksiz.
Gazze meselesinde de iki lider arasında farklılıklar göze çarpıyor. Trump, kendini “barış yapıcı” olarak göstererek Hamas ve İsrail arasında ateşkes sağlanmasını destekliyor. Netanyahu ise Hamas’ın tamamen tasfiye edilmesini ve örgüt liderlerinin yurtdışına sürgün edilmesini istiyor. Bölgedeki kaynaklar, Hamas’ın bu teklifi birçok kez reddettiğini aktarıyor.
Bölgedeki yetkililer, geçici ateşkesle kalıcı çözüm arasında hâlâ büyük bir fark olduğuna dikkat çekiyor. Ayrıca Netanyahu, Trump’ın İran üzerindeki yaptırımları gevşetme sinyalinden de rahatsız. Trump, pazartesi günü yaptığı açıklamada, “uygun bir zamanda” yaptırımların kaldırılabileceğini söylemiş, ekonomik ilişkilerin de masada olabileceğini ima etmişti. Aynı gün İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, dini lider Ali Hamaney’in Amerikalı yatırımcılara “kısıtlama olmadan” İran’a gelmelerine karşı olmadığını açıklamıştı.
Her ne kadar ABD, İsrail’e askeri destek vermeyi sürdürse de Washington, İran’a karşı ekonomik baskı ve diplomatik girişimleri ön planda tutuyor. Orta Doğu Enstitüsü İran Programı Direktörü Alex Vatanka, Trump’ın “Ben üzerime düşeni yaptım, daha fazlasını beklemeyin” mesajı verdiğini söylüyor.
Eski ABD diplomatı ve İran uzmanı Alan Eyre ise İsrail’in İran rejimini değiştirme planının gerçekte bir temele dayanmadığını, ülkede güçlü bir muhalefetin bulunmaması ve Devrim Muhafızları’nın gücünün bu senaryoyu gerçekçi kılmadığını vurguluyor.
Askeri cephede ise tansiyon oldukça yüksekti. İsrail, 13 Haziran’da İran’a yönelik bir saldırı düzenleyerek nükleer programla ilişkili bilim insanlarını, üst düzey komutanları, askeri üsleri ve nükleer tesisleri hedef aldı; bazı sivil bölgeler de vuruldu.
Buna karşılık İran, Tel Aviv ve Hayfa başta olmak üzere İsrail işgali altındaki büyük şehirlere balistik füzeler ve insansız hava araçlarıyla saldırdı. Bu saldırılarda büyük yıkım meydana geldi ve 28 İsrailli hayatını kaybetti.
22 Haziran’da ABD, İran’ın nükleer programını “bitirdiğini” öne sürerek bazı tesislere saldırı düzenledi. İran, buna Katar’daki Amerikan üssü El-Udeyd’e saldırarak yanıt verdi. 24 Haziran’da ise Washington yönetimi, Tel Aviv ile Tahran arasında ateşkes sağlandığını açıkladı.
